Ατλαντίδα

Μυθολογική χώρα στον Ατλαντικό ωκεανό, η οποία πιθανολογείται ότι εξαφανίστηκε μαζί με ολόκληρο τον πληθυσμό της στους πολύ μακρινούς χρόνους της προϊστορίας. Ο Πλάτων, στους διαλόγους Τίμαιος και Κριτίας, την περιγράφει με λεπτομέρειες, μεταφέροντας στα κείμενά του την αφήγηση την οποία ο Σόλων είχε ακούσει γι’ αυτήν από μερικούς Αιγυπτίους ιερείς. Η Α. ήταν, κατά τους μύθους αυτούς, ένα μεγάλο νησί, μεγαλύτερο από τη Μικρά Ασία και τη Λιβύη μαζί, που βρισκόταν πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες (στενό του Γιβραλτάρ) και περιβαλλόταν στα δυτικά από ένα σύμπλεγμα μικρότερων νησιών ίσως τις σημερινές Αντίλλες. Πάντοτε κατά την αφήγηση αυτή, η Α. ήταν ένα ισχυρό βασίλειο, του οποίου η πρωτεύουσα, πλούσια σε ναούς και μεγαλοπρεπή ανάκτορα, βρισκόταν στο κέντρο μιας εύφορης πεδιάδας, η οποία στα νότια κατέληγε στη θάλασσα και στις άλλες πλευρές κλεινόταν από ψηλές οροσειρές. Ο θρύλος ανέφερε στη συνέχεια ότι οι κάτοικοι της Α., που ήταν λαός πολεμικός, είχαν κατακτήσει τις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο, ότι μόνο η Ελλάδα είχε αντισταθεί στους εισβολείς και μάλιστα τους απέκρουσε απωθώντας τους στα σύνορά τους και ότι ήρθε ο μεγάλος κατακλυσμός, που καταπόντισε την Α. Δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί τι από την αφήγηση αυτή οφείλεται στη φαντασία του Πλάτωνα και τι αντίθετα στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Από αυτήν πάντως οι γεωλόγοι πήραν το όνομα της Α. για να υποδηλώσουν μια υποθετική ήπειρο, η οποία πρέπει να καταλάμβανε ένα μεγάλο μέρος του Ατλαντικού και της οποίας κατάλοιπα είναι η Γροιλανδία, οι Αζόρες, η Μαδέρα, οι Κανάριοι νήσοι και τα Νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου. Για την υποστήριξη της θεωρίας σχετικά με την ύπαρξη της αρχαίας αυτής ηπείρου προέβαλαν διάφορα αποδεικτικά στοιχεία. Εξακριβώθηκε πρώτα απ’ όλα ότι παλαιοζωικά εδάφη της Βόρειας Αμερικής και της Σκανδιναβίας παρουσιάζουν αναλογίες γεωλογικής δομής. Η ανεύρεση εξάλλου στις ζώνες αυτές απολιθωμάτων ζώων και φυτών τα οποία ανήκουν στα ίδια είδη οδηγεί στην υπόθεση της δυνατότητας πιθανών μετατοπίσεων μεταξύ των περιοχών που χωρίζει σήμερα ο Ατλαντικός. Η μεσαία ζώνη εξάλλου του ωκεανού αυτού καταλαμβάνεται σε όλο της το μήκος από μια υποβρύχια κορυφογραμμή η οποία ξεκινά από την Ισλανδία και της οποίας η μορφολογία δεν βρίσκει εξήγηση στις κανονικές ιζηματικές διαδικασίες ή στις κινήσεις των θαλάσσιων βυθών, αλλά μάλλον υποδηλώνει μια γένεση έξω από το νερό και μια μετέπειτα διαβρωτική ενέργεια. Αυτό άλλωστε το επιβεβαιώνει το δείγμα ηφαιστειογενούς πετρώματος που αφαιρέθηκε από τον βυθό του ωκεανού Ν των Αζορών και μπορεί να προέρχεται μόνο από ένα μείγμα που στερεοποιήθηκε έξω από τη θάλασσα. Στο βάθος, τέλος, του Ατλαντικού υπάρχουν πολυάριθμα ίχνη ηφαιστειακής δράσης, οι εκδηλώσεις της οποίας θα μπορούσαν να συνδέονται με τις κάθετες κινήσεις που υποτίθεται ότι προκάλεσαν την καταβύθιση της Α. Ηφαιστειογενούς φύσης είναι επίσης η Κεντρική Αμερική, οι Αντίλλες, οι Αζόρες, η Μαδέρα, οι Κανάριοι νήσοι και τα Νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου. Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η εποχή της καταβύθισης. Θα μπορούσε να έχει συμβεί προοδευτικά σε διάφορες χρονικές περιόδους που η τελευταία ήταν ίσως ο τριτογενής αιώνας. Η Α. παραμένει ωστόσο ένα μυστήριο σε ό,τι αφορά τον γεωγραφικό εντοπισμό της. Σύμφωνα με μερικούς συγγραφείς μπορεί να βρισκόταν στη Μεσόγειο ή μπορεί απλώς να συμβολίζει την οροσειρά του Άτλαντα, που μια μεγάλη σειρά λιμνών στη νότια πλευρά τον κάνει να μοιάζει με νησί. Εδώ τοποθετούσε την Ατλαντίδα ο γεωγράφος Μπορί ντε Σεν-Βενσάν (18ος αι.) στο «Δοκίμιο για τα νησιά των Μακάρων» (φωτ. Bablin).

* * *

η (Α Ἀτλαντίς, -ίδος) [Άτλας]

μυθικό νησί στα απώτατα μέρη της Δύσης

αρχ.

«Ἀτλαντίς Μαίη» — η Μαία, η κόρη του Άτλαντος (Ησίοδ.).